Lè moun bizwen'w pou fè twavay ba yo, yo ka chaché'w népòt koté ou yé pou ou sa endé yo. Si ou adan an ti kwen péyi-a ka séwé, yo kon FBI ében KGB - yo ka twapé limowo téléfonn ou, adrès imèl ou, èk jis koté-a ou ka wèsté. Mé kon ou fini fè twavay-la, èk ou pawé pou lajan'w, yo ka obliyé ki mannyè pou jwenn ou.
Yo ni pou fè'w swé èk chyé avan yo ba'w lajan'w. Ou ni pou mouté désann, kwiyé èk palé épi voicemail, èk kouté an mil èskis. An lopinyon mwen, an chay moun djòs pa ni wèspé pou twavay lézòt moun èk pou tan yo. I sanm ng'ay ni pou koumansé jiwé moun èk fè gwo laydéyé pou lajan mwen. Sa sé sèl lè-a moun ka wèspèkté'w - lè ou fè kon an inyowan.
0 Comments
La ni anchay pèp oliwon-an épi bon kawaktè, bon tjè, èvèk bon mannyè ki pa kò yo piskè yo pa bèl kon sé nonm-lan ék fanm-lan nou abitwé ka wè asou TV ében andidan sé liv la. Pitèt yo pa kalté moun-lan an nonm ében fanm òdinè kay chwazi pou an pawèy. Poutji? Piskè né yo twò go, janm yo timiyèt kochi, ében yo twò nwè. Nou dwé ka inyowé an pil bon moun pou mannyè-a yo ka gadé - délè pou ti défo yo pa sa menm chanjé piskè sa sé mannyè-a yo fèt.
Bon, m'a ka di ou sipozé byen épi népòt moun - ki moun-lan lèd, ki i pa kalté'w. Sa ki ka konsèné mwen sé pèp-la ki ni tèlman bon mannyè é kawaktè, mé yo ka twapé'y wèd pou jwenn an pawèy pou lapéti an ti défo yo ni. An lopinyon mwen, yon sé wézon-an nou kon sa sé pa piskè défo-a tèlman sèwyé, mé piskè nou pli konsené kont imaj nou é kont sa lézòt moun kay di - sé jan nou é fanmi nou. Pyèsonn pa vlé a pawèy ki lézòt moun kay bay blag ében wi. Mé pyèson pa pawfé é tout moun ni défo yo é délè, nou ni pou sakwifyé bèlté pou bon kawaktè. La ni sèten moun ki tèlman entèlijan épi kantité lasajès. Lè ou tann yo palé, yo ni tout sé wépons-la ou vlé tann é tout konsèy-la pou ba ou. Mé lè tan-an wivé pou yo pwan menm konsèy-la yo ka bay lézòt moun, akwédi tout entèlijans yo ka dispawèt. Menm bagay-la yo ka di'w pa fè sé sa yo ka fè.
Tout nòlaj ou é tout bèl lidé'w pa ka fè pyès syans si ou tjenn yo an tèt ou. Kwèstyon-an sé: An ki mannyè lidé'w épi lasajès ou ka fè an diféwans an lavi'w - an mannyè-a ou ka viv épi fanmi'w é lézòt moun? Délè, palé-a bon pou ankouwajé lézòt moun, mé an dòktè pasa djéwi tout moun é i menm toujou malad. Nòlaj èvèk endikasyon siposé fè lavi nou èvèk tout latè-a pli mèyè. Mé sa pa kay jenmen fèt si nou tjenn lidé nou an tèt nou épi palé tousèl. Wézon-an nou toujou twis èk adan an vyé zimèy, sé piskè nou ka katjilé twòp. Lidé nou toujou ka twavay èk sé pa anyen bon nou ka katjilé kon sa. Twò souvan, lidé nou asou bagay ki ja fèt - ki ja pasé, ében bagay ki pòkò fèt. Alò, lè an bagay ja fèt sé fèt i ja fèt. Ki sé dis lanné ében dé minit pasé, la pa ni anyen ou sa fè pou chonjé'y. Magwé i enpòtan lè an bagay fèt pou pwan tan, katjilé, èvèk apwann lison'w, ou ni pou doubout katjilé menm bagay-la tout tan-an piskè i pa bon pou santé'w èk i pa ka akonpli anyen.
Si nou vlé viv lavi nou an djèwté épi lapé, nou ni pou apwann kimannyè pou kontwolé katjil nou èk lidé nou. Nou ni pou adòpté labitid-la pou sèvi lidé nou sèlman pou wéfléchi, fè plan, pou òganizé, ében pou chaché wépons pou pwòblenm èk difikilté. Apadi sa, nou sipozé ka tjenn lidé nou sèlman asou sa ki ka fèt pwézantman. Ladjé sa ki ja pasé èk las chagwinen kò nou kont sa ki pòkò fèt é sa nou pasa kontwolé. Katjil nou sé sa ki ka afèkté zimèy nou. I sa fè nou twis tout tan-an ében kontan. La té ni an jenn fanm ki pa té ni pyès pasyans. Si i ni pou pwan an linng I ka babyé. Si i té ni pou èspéyé an moun, avan senk minit pasé i ja dézapwenté. Lè i di’w an bagay yon fwa ou sipozé kopwann èk pa mandé pyès kwèsyon. Avan anyen fèt, zimèy li ja ka chanjé èk i ka babyé. Apwé an tan, i té akwédi tout moun i jwenn épi té ka fè’y faché èspwé. I té toujou adan an dézagwéman épi an moun. Pli i lévé faché, pli moun ka fè’y faché.
Yon jou, lè bagay-la té asou’y kon lakoutim, i kannik jété kò’y adan an kwen èk koumansé pléwé kon an ti manmay. Mandé’y ki sa i té ka pléwi pou i pa té kay sa di’w, mé i santi akwédi i té ni tèlman chay asou zépòl li ka chayé tout sé lanné sa la èk i té bwizen ladjé’y atè. Kon i fini pléwé, an lidé konyen’y kon zéklè. I wéyalizé toubannman pou ki wézon-an i ka ni otan twaka kon sa. I wifizé apwann lison’y, alò i kay ni pli an pli tèt cho jis tan i koumansé chanjé. Sé kon sa lavi yé. Pli tèt ou wèd, pli tèt cho lavi ka ba ou. Ou sa endé an moun pou chanjé, ou sa mété lidé-a an tèt yo, ba yo ankouwajman, èk ou sa sipòté yo, mé ou pa sa chanjé pyèsonn. Pèp ka chanjé lè yo vlé èk lè yo pawé. Alò, si ou ja palé épi an moun kont an bagay ki ka anbété'w, ében an bagay ou té kay avoudwé yo chanjé, i pa ka fè syans si ou pitjé moun-lan tout tan-an èk di'y menm bagay la. Moun-lan ja tann ou èk i kopwann. Ou pasa mété an fizi an tèt li èk fòsé'y. Ba li chans li. Pitèt i pé chanjé yon jou, pitèt i pa kay chanjé.
Andji nou éséyé chonjé lòt moun, sa nou sipozé ka fè sé chanjé kò nou èk mannyè-a nou ka konpòté kò nou épi lòt moun. Délè, lè nou kwè sé lézòt moun ki ni an pwoblenm, sé nou menm ki pwoblenm-la. La pa ni pyès lwa ki di nou sipozé vini faché ében jwenn afèkté lè moun palé épi bouch yo ében lè yo fè an bagay. Nou sa fè an disizyon pou inyowé moun-lan, ében pou pa kité mannyè lézòt moun twakasé nou. Mwen vlé kopwann ki mannyè dé moun sa ni a wilasyon ki bon, yo kontan èk tout bagay ka alé byen. Kon yo désidé pou mayé yonn alòt, kon tout bagay ka koumansé alé mové. Ki sa mawiyaj ni kon sa ki ka détwi wilasyon anchay moun.
Mwen ni an lidé ki moun ka koumansé chanjé lè yo mayé piskè yo kwè yo ni pou konpòté kò yo adan an patikilè mannyè. Fanm ka koumansé néglijé kò yo èk jan yo piskè yo twò anbawasé ka plè èk satisfè nonm yo. Sé nonm-lan ka doubout twété fanm yo kon wenn èk tout sa yo vlé fè sé wèsté kay yo pou véyé TV, ében dwivé épi jan yo. Ou kay kwè lè moun mayé sé an malédisyon yo ka kwiyé asou kò yo. Pitèt mawiyaj pa pou tout moun? Pitèt i sé pou moun ki pli gwan, èk sa ki ni anchay èspéyans èk lasajès? Si ou kwè lavi'w kay toujou alé mannyè-a i ka alé atjòlman - èvèk lapé épi lajwa, simyé ou katjilé ankò. Sé moman-an lè ou pli kontan, lè ou pa ni pyès pwoblenm, èk lè lavi bèl, sé lè an bagay ka fèt toubannman pou fè'w wéyalizé lavi sé pa bon tan tousèl. Sa sé lè plizyè moun ka koumansé vini anèwvé èk lè tout djèwté yo ka fini la menm.
Lè bagay kon sa fèt, sé pa mal chans ou ni kon sa, ében sé pa anyen ou ka péyé pou. Sé kon sa lavi yé. Pyèsonn pa sa jenmen viv lavi yo pou bon bagay tousèl wivé yo. Tout moun oblijé ni pwoblenm épi difikilté. Mé ki nou ni pwoblenm ki nou pa ni, nou sipozé sa kontiné pou ni lajwa. Sé pa an lajan sèlman ou ka jwenn lajwa, lè ou ni siksé, ében lè ou ka gawoulé. Lè ou sa aksèpté tout sa ki ka fèt an lavi'w - sa ki bon èk sa ki mové - san plent, san ou chagwinen kò'w èk vini twis tout tan-an, ou kay sa wéjwi pli. Lè ou wè adan lézòm antwé andidan an wilasyon nèf, koté lanmityé-a fwé, yo ni an mannyè ka ladjé tout jan yo pou lapéti pawèy yo. Akwédi yo ka dispawèt hòd latè-a sibitman. Ou pa ka wè yo é ou pa ka tann yo piskè tout lavi yo konsonmé épi dou dou yo é yo pa ni tan pou pyèsonn.
Wannman, ou sa toujou sav lè bagay pa tèlman bèl épi wilasyon yo. Toubonnman kon sa, téléfòn ou ka sonnen ében ou ka jwenn a konmisyon - yo vlé sav ki mannyè ou ka fè épi ki mannyè lavi ka alé. Menm sé pèp-la ki paté ni tan pou ou yo ka pawèt sòt pyès koté pou chaché konpany. Pa kité sa wivé'w. Pa inyowé sé bon jan'w épi fanmi'w pou lapéti lanmou. Ou oblijé bwizen yo an jou lè ou ni an pwoblenm ében lè lanmou-a tounen si. Pa kité kò'w viwé dèyè yo kon an chyen ka viwé pou niché vonmi'y. Lè ou wè sé timanmay ou jenn toujou sa sé tan-an pou ou gawoulé épi yo é pasé anchay tan épi yo. Timanmay ka pwofité tèlman vit. Avan ou bat zyé'w, ti ich ou-a ja abiyé an had lékòl li épi sé jan'y tousèl i ka bay tout antansyon'y.
Pa fè kon adan manman é papa ki ka néglijé ich yo lè yo piti, kité yo fè sa yo vlé, é toubannman lè yo wéyalizé ich yo ka vini go é ho, yo vlé kontwolé ich yo èvèk twété yo kon timanmay. I sipozé lòt mannyè-a. Tout twavay wèd-la sé lè ich ou piti. Padan yo ka pwofité, ou ka ba yo pli léchanlib an mizi an mizi. |